Πλην ελαχίστων, και τιμητικών εξαιρέσεων, τα πιο αξιοσημείωτα έργα κοινωνικού και κοινωνιολογικού στοχασμού παράγονται στις μέρες μας έξω από τους τυπικούς θεσμούς της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Τα αίτια είναι πολλαπλά και θα πρέπει να αναζητηθούν στην συνάντηση πολλών σύγχρονων τάσεων οι οποίες αλληλο-τροφοδοτούνται: Κυριαρχία της «ενιαίας σκέψης» της παγκοσμιοποίησης στο ακαδημαϊκό περιβάλλον, ακραία τεχνοκρατικοποίηση αλλά και εμπορευματοποίηση της πνευματικής εργασίας –καθώς οι επιστημονικές επιθεωρήσεις έχουν μεταβάλει τα πανεπιστημιακά δοκίμια σε αγορά, απαιτώντας ένα αυστηρά ομογενοποιημένο στυλ γραφής που συχνά αφήνει χώρο μόνο στην μηχανιστική περιγραφή/αναπαραγωγή επιχειρημάτων προηγούμενων δημοσιεύσεων και την ίδια στιγμή απαιτεί την προκαταβολή εκατοντάδων, αν όχι και χιλιάδων ευρώ τόσο για την δημοσίευση κάποιου δοκιμίου (ιδίως αν ο ερευνητής είναι ανεξάρτητος και δεν καλύπτεται από τις συνδρομές που καταβάλλουν τα ιδρύματα) όσο και για να αποκτήσει πρόσβαση στα ήδη δημοσιοποιημένα παρ όλο που η δημοσίευσή τους έχει ήδη… πληρωθεί από τους συγγραφείς, ή τα ιδρύματα στα οποία είναι ενταγμένοι.
Μέσα από αυτό το σύστημα αναδύεται μια κλειστή τεχνοκρατική κάστα, η πνευματική αιμομιξία της οποίας σκοτώνει την πνευματική δημιουργία –γι’ αυτό και η ανάδυση αυτού του γιγαντιαίου και ολοένα περαιτέρω διευρυνόμενου χάσματος μεταξύ της πανεπιστημιακής σκέψης και της δημόσιας συζήτησης, γεγονός που υποβαθμίζει καίρια τον κοινωνικό ρόλο των ανθρωπιστικών επιστημών: Σε ό,τι αφορά στους ανθρωπιστικούς κλάδους, το πανεπιστήμιο έχει ιδρυματοποιηθεί ακραία.
Έτσι δεν είναι τυχαίο που, οι πιο ενδιαφέρουσες θεωρητικές αναλύσεις για τους νέους κοινωνικούς διαχωρισμούς και τις ανισότητες που αναδύονται μέσα στις σύγχρονες παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες, προέρχονται από ανεξάρτητους στοχαστές και όχι πανεπιστημιακούς. Ένας από αυτούς είναι και ο Κριστόφ Γκιλουΐ, γεωγράφου, επί χρόνια εργαζόμενου στον κλάδο του real estate, το έργο του οποίου έχει προκαλέσει μια μεγάλη δημόσια συζήτηση στην Γαλλία την τελευταία δεκαετία.
Επίκεντρο των αναλύσεων του Γκιλουΐ είναι η «περιφεριακή Γαλλία» [που είναι και ο τίτλος του πιο γνωστού του έργου], όρος που χρησιμοποιείται για να αποτυπώσει την σχάση που επέβαλε η παγκοσμιοποίηση στην γαλλική κοινωνία, η οποία τελεί χωρισμένη πλέον σε δυο παράλληλους και αντιθετικά εξελισσόμενους κόσμους.
Η νέα διαίρεση στο εσωτερικό της χώρας, είναι ταυτόχρονα κοινωνική-οικονομική, πολιτισμική και χωροταξική: Στο ένα της άκρο στέκεται η παγκόσμια πόλη (κυρίως, το Παρίσι στην γαλλική πραγματικότητα), οι περιοχές των ανερχόμενων μέσα στην παγκοσμιοποίηση στρωμάτων (οι bobos, μποέμ μπουρζουά), μάνατζερ και διευθυντές, στελέχη της ‘δημιουργικής βιομηχανίας’, επιχειρηματίες του ψηφιακού κόσμου, παράγοντες της βιομηχανίες του θεάματος. Μαζί τους, κι ο ‘αστερισμός των μειονοτήτων’ ένας εθνοτικά και πολιτισμικά κατακερματισμένο κόσμος ανειδίκευτων ή/και χαμηλά αμοιβόμενων μεταναστών, τους οποίους λίγο ως πολύ προσαρτούν οι πρώτοι στον κόσμο τους, ως ένα είδος ‘υπηρετικού προσωπικού’ προορισμένου να αναλάβει υπηρεσίες υποστήριξης, διασκέδασης και αναψυχής: Καθαριότητα, μεταφορές και ντελίβερι, εστίαση και διασκέδαση, φροντίδα στο σπίτι.
Οι μεν μονοπωλούν την ιδιωτική κατοικία, και εκτοξεύουν με τα τεράστια εισοδήματά τους τις τιμές τους –οι δε τις κρατικές κατοικίες, που στην Γαλλία διαμένει το 1/6 των νοικοκυριών, οι γειτονιές των οποίων βυθίζονται στον πολιτιστικό φατριασμό διαψεύδοντας πανηγυρικά τις προσδοκίες για μεταμόρφωση των φτωχών και μεσαίων γειτονιών των ευρωπαϊκών πόλεων σε τόπους συνάντησης και συνύπαρξης των διαφορετικοτήτων.
Στον αντίποδα βρίσκεται η «περιφέρεια», ο κόσμος των κατεστραμμένων από την παγκοσμιοποίηση: Κατεστραμμένοι γηγενείς εργάτες, και μικρομεσαίοι, συνταξιούχοι, μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς, οι πρόγονοι των οποίων είχαν φτάσει στην Γαλλία κατά τον προηγούμενο αιώνα από διάφορες γωνιές της Ευρώπης, χειμαζόμενοι αγρότες, άνεργοι και επισφαλώς εργαζόμενοι νέοι.
Δυο κόσμοι που βιώνουν με διαφορετικό τρόπο τους μεγάλους μετασχηματισμούς που επέφερε η διεθνοποίηση του κεφαλαίου και η συνακόλουθη αποεδαφικοποιήση κεντρικών πολιτικών και οικονομικών κυκλωμάτων: Ως ευλογία, οι πρώτοι, ως κατακλυσμό και κατάρα, οι δεύτεροι, γεγονός που παράγει αμείλικτους πολιτικούς διαχωρισμούς οι οποίοι πάντοτε διαπλέκονται στενά με πολιτισμικές (τρόποι ζωής) και πολιτιστικές παραμέτρους.
Σε αυτόν τον ακραίο διαχωρισμό μπορεί κανείς να αναζητήσει τα αίτια για την τρομερή ισχυροποίηση του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου, το οποίο έχει δημιουργήσει όρους πολιτικής ηγεμονίας στην «περιφερειακή Γαλλία» –αλλά και την ισχυροποίηση της λαϊκιστικής αριστεράς του Μελανσόν, η οποία επιθυμεί να ακολουθήσει το παράδειγμα των Ισπανών Ποδέμος.
Στην βάση του ίδιου διαχωρισμού, προκλήθηκε το Brexit, στην Μεγάλη Βρετανία, και παρομοίως, οι επιτυχίες του δεξιού, ακραίου ή/και συντηρητικού, ταυτοτικού ευρωσκεπτικισμού στην Ολλανδία, την Γερμανία, την Αυστρία και άλλες χώρες.
Δυστυχώς, επειδή ο Γκιλουΐ καταπιάνεται σε βάθος με την γαλλική πραγματικότητα –τα έργα του δεν έχουν μεταφραστεί ακόμα στ’ Αγγλικά, πόσο μάλλον στα Ελληνικά. Οι γαλλομαθείς μπορούν να βρουν μια μεγάλη γκάμα αναφορών, άρθρων και συνεντεύξεων στις μηχανές αναζήτησης του διαδικτύου.
- Για τους αγγλομαθείς, βρήκα αυτό, μια παρουσίαση του έργου του από τον Κρίστοφερ Κάλντγουελ στο περιοδικό The City Journal. O Kάλτνγουελ είναι συγγραφέας του επίσης κατατοπιστικού Reflections on the Revolution in Europe.
- Στα ελληνικά υπάρχει μια εκτεταμένη μετάφραση που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Πρόταγμα της Πολιτικής Ομάδας για την Αυτονομία το 2015 με τον τίτλο «Ζώντας μαζί Χωριστά», και η οποία αποτελεί συρραφή του 9ου και του 10ου κεφαλαίου του βιβλίου του Γκιλουΐ Οι Κοινωνικοί Διαχωρισμοί της Γαλλίας, το οποίο κυκλοφόρησε το 2013 απ’ τις εκδόσεις Flammarion. Σελίδες 115-κ.έ του επισυναπτόμενου αρχείου.
Υ.Γ. Ευχαριστώ την Χριστίνα Στ. που μου έμαθε τον Γκιλούϊ, και με παρακίνησε να ψάξω για το έργο του.
Τετράδια της καθημερινότητας 